Elizja

Elizja to opuszczanie ostatniej, nieakcentowanej samogłoski lub całej sylaby w słowie, po którym następuje inne słowo zaczynające się na samogłoskę.
Zadaniem elizji jest ułatwiać wymowę - jest to zjawisko fonetyczne oraz występujące w piśmie. 

Regułę “elizji” w języku włoskim widać na przykładzie jej włoskiej nazwy: 

la elisione   -   l'elisione

la + elisione      -   l’elisione
una + elisione   -   un’elisione

Oto więc końcowa samogłoska rodzajnika LA/UNA zanika przed początkową samogłoską kolejnego wyrazu ELISIONE. 

Dokładnie tak jak w l’elisione / un’elisione.


l'apostrofo

Niekiedy jednak apostrof zanika i oba wyrazy łączą się w jeden, jak w wyrazach zaczynających się na a, które otrzymują przedrostek ri-, np. 

ri + addoppiare  -  raddoppiare 

W wielu przypadkach elizja jest obowiązkowa (np. dla rodzajnika articolo męskiego lo), a w innych wykluczona (gdy końcowa samogłoska jest akcentowana), np.   

z elizją:       l'amico   (lo+amico) 

bez elizji:   il caffè è buono   (il caffè) 

Niekiedy użycie elizji jest fakultatywne, czyli norma uwzględnia tak formę z elizją, jak i bez, np. 

zaimek pronome lo 

Non l’abbiamo mai visto. Nigdy go nie widzieliśmy. 
Lo abbiamo visto partire. Widzieliśmy go, jak odjeżdżał. 

Elizja dotyczy: 
rodzajników            -   articoli 
przyimków              -   preposizioni 
zaimków                 -   pronomi
przymiotników       -  aggettivi
liczebników            -   numerali

Elizja jest obligatoryjna dla rodzajnika męskiego lo przed nazwami zaczynającymi się na samogłoskę: 

lo - l’amico      l’uomo      l’apostrofo      l’esercizio

Uwaga: Dla rodzajnika męskiego un elizji nie stosuje się: un amico

Elizja jest też obowiązkowa dla rodzajnika lo z przyimkami:

dello, allo, dallo, nello, collo, sullo  

  allo    -    all’inizio                   all’utilizzo 
dello    -    dell’esercizio         dell’ambiente
nello    -    nell’uso                    nell’armadio
dallo    -    dall’interno            dall’inizio 
sullo    -    sull’argomento      sull’albero
collo    -    coll’articolo            coll’Impero Romano   

Elizję należy stosować dla rodzajników żeńskich la i una przed nazwami zaczynającymi się na samogłoskę:  

   la    -    l’amica       l’acqua       l’università     l’ora
una    -    un’amica    un’idea       un’arancia       un’ora 

Elizję stosujemy dla wyrazów współtworzonych przez una, np. 

(alcuna)         alcun'           
alcun'informazione         
alcun'azione          
alcun'idea

qualcun’altra
nessun’altra

Uwaga: Elizja nie dotyczy słówka una, gdy występuje ono jako zaimek pronome:
C'era una accanto la finestra. Była tam jakaś/jedna przy oknie.  

Elizję stosujemy także dla rodzajnika la z przyimkami: 

 
della, alla, dalla, nella, sulla, colla  

  alla    -    all’una                 all’amatriciana
della    -    dell’estate         dell’arte
dalla    -    dall’Italia           dall’uscita 
nella    -    nell’aria              nell’interpretazione 
sulla    -    sull’opinione     sull’acqua 
colla    -    coll’ipotesi        coll’arte 

Istnieją stałe i często używane zwroty z przyimkiem prostym di, w których elizja jest obowiązkowa, jak np.  

d'accordo     d’argento     d’oro     d’epoca     d’avanzo 

Inne przykłady, gdzie zwykle stosuje się elizję dla przyimka prostego di: 

d’inverno      d’autore   
d’acqua         d’arte 
d'olio            d'erba 

 

Przykłady fakultatywnego zastosowania elizji dla przyimka prostego di: 

d’essere      di essere
d'avere       di avere 
d'acqua      di acqua

Dla przyimka prostego da elizja stosowana jest rzadko, zwykle w stałych, często używanych zwrotach: 

d’altra parte       d’allora       d'altronde       d'ora in poi 

Istnieją takie słówka, jak np. "santo", "bello", "quello", które w zetknięciu z rzeczownikiem zaczynającym się na samogłoskę - właśnie w wyniku elizji tracą własną ostatnią samogłoskę, a wjej miejsce pojawia się apostrof.

Sant' - dotyczy oczywiście imon świętych:

Sant’Antonio - Santo Antonio
Sant’Agata - Santa Agata
Sant’Elena, Sant’Egidio, Sant’Andrea, Sant’Ambrogio, Sant’Anna, Sant’Erasmo 

Uwaga: nie mówi się "Santo Antonio", "Santo Ambrogio" itd., natomiast formy typu Santa Agata "tradycyjnie" nie są używane, choć teoretycznie nie są błędem.


Forma bell’ występuje przed rzeczownikami rodzaju męskiego i żeńskiego zaczynającymi się od samogłoski:

bell’albero – piękne drzewo
bell’uomo – przystojny mężczyzna (dosł. piękny człowiek)
bell’idea – piękny pomysł
bell’anima – piękna dusza
bell’azione – piękny czyn
bell’ora – piękna godzina
bell’amico / bell’amica – piękny / piękna przyjaciel/przyjaciółka


Forma quell’ używana jest przed rzeczownikami rodzaju męskiego i żeńskiego zaczynającymi się od samogłoski:

quell’uomo – tamten mężczyzna
quell’albero – tamto drzewo
quell’idea – tamten pomysł
quell’amica – tamta przyjaciółka
quell’aria – tamto powietrze / ta atmosfera
quell’occasione – tamta okazja
quell’amore – tamta miłość
quell’ora – tamta godzina

Tu znajdziesz wideo lekcję o użyciu quello / quell'/quel - TUTAJ KLIK!

Ćwiczenie 1: Uzupełnij luki odpowiednią formą: lo / l’ / la / un / un’ / una

___ amico di Luca vive a Milano.
Abbiamo letto ___ interessante intervista con l’autore.
Conosci ___ ragazzo che sta parlando con Giulia?
Ho comprato ___ arancia al mercato.
___ studentessa nuova si chiama Paola.
Vorrei ___ idea più chiara di quello che hai detto.
È ___ opera d’arte straordinaria.
Hanno costruito ___ edificio moderno proprio qui.
Abbiamo visitato ___ università più antica d’Italia.
Hai visto ___ orologio di Marco?

✅ Odpowiedzi
l’amico, un’interessante intervista, il ragazzo, un’arancia, la studentessa (bo nie zaczyna się na samogłoskę), un’idea, un’opera, un edificio, l’università, l’orologio


Ćwiczenie 2: Uzupełnij luki odpowiednią formą przymiotnika bello
(Wybierz: bello / bel / bell’ / bei / begli / bella / belle)

Che ___ albero enorme!
Ho visto un ___ uomo entrare nel negozio.
Quella è una ___ idea!
Che ___ ragazze simpatiche!
Abbiamo visitato i ___ edifici storici del centro.
Non è un film, è un ___ documentario.
Ti piace questa ___ atmosfera?
È stato un viaggio in una ___ città toscana.
Che ___ esercizio! Mi fa pensare!
Guarda che ___ amica ti aspetta fuori!

✅ Odpowiedzi
bell’ albero, bell’ uomo, bella idea, belle ragazze, begli edifici, bel documentario, bell'atmosfera (lub bella atmosfera), bella città, bell’ esercizio, bell’ amica


Ćwiczenie 3: Uzupełnij luki odpowiednią formą przymiotnika quello
(Wybierz: quello / quel / quell’ / quei / quegli / quella / quelle)

Non capisco ___ uomo che continua a guardare.
Hai letto ___ articolo sul vino toscano?
___ amica di Giulia è molto simpatica.
Non mi piacciono ___ esercizi difficili!
Guarda ___ albero: sembra secco.
Ti ricordi ___ estate in Sicilia?
Conosco bene ___ ragazzi che abitano lì.
Ho visitato ___ edifici durante la gita scolastica.
Dove hai trovato ___ idee così originali?
___ opinioni sono davvero interessanti.

✅ Odpowiedzi
quell’ uomo, quell’ articolo, quell’ amica, quegli esercizi, quell’ albero, quell’ estate, quei ragazzi, quegli edifici, quelle idee, quelle opinioni