Komisarz Montalbano znany jest wielu z nas z włoskiego serialu, w którym sfilmowano chyba wszystkie opowieści Andrei Camilleriego o śledztwach komisarza policji z fikcyjnej Vigaty na Sycylii.
Chciałabym zachęcić Was jednak do sięgnięcia po książki o komisarzu i - choć to pewnie będzie bardzo trudne - do odłożenia na bok sympatycznego skądinąd serialu.
Powieści Andrei Camilleriego to zupełnie inna liga.

Andrea Camilleri, Karuzela pomyłek
Oficyna Literacka Noir sur Blanc


Wyśmienite, jak zawsze, pióro Camilleriego: rzeczowo i wartko tocząca się akcja, ani jednego zbędnego słowa narracji, ani jednego nieuzasadnionego kompozycją wątku lub wydarzenia. Po prostu - mistrz! Mistrz Andrea Camilleri.


Jak to zwykle bywa w każdej z historii o komisarzu Montalbano, tak i tutaj rzeczywistość prowadzi z komisarzem dialog - jako z tym, który potrafi ją odczytywać, odbierać jej sygnały, rozszyfrowywać jej znaki.

Tak zatem niemal każda z tych opowieści zaczyna się od pewnego „preludium” do dalszych wydarzeń: tutaj przybiera ono postać porannej walki Montalbana z dokuczliwą… muchą oraz jego rozterki, czy pozbył się właściwej muchy, tzn. tej „winnej”, czy też mucha, którą zatłukł, była „niewinna”.
Tak, oczywiście brzmi to komicznie i niepoważnie, ale kto zna książki Camilleriego, ten doskonale wie, jak istotną, znaczącą rolę pełni w nich śmiech i niezmordowana radość komicznego ogrywania nawet najmniej istotnej chwili mnóstwem improwizowanych, pełnych humoru scenek.
Bez tego karnawałowego pierwiastka komicznego nie sposób wyobrazić sobie literackiego uniwersum komisarza Montalbano.

I w takim to z pozoru lekkim nastroju wpływamy w kolejną, także tym razem świetnie skomponowaną, doskonale poprowadzoną i rozwijaną intrygę kryminalną. Jej nurt porywa nas i wciąga.
A skoro nie sposób oderwać się od książki, to najchętniej przeczytalibyśmy ją od deski do deski jednym tchem.
Nieoceniony jest bowiem kunszt pisarski autora.

Narrację cechuje prostota i sprawność, całą opowieść - klarowność i płynność, a nasza lektura utkana jest ze scenek, za którymi ochoczo podąża także nasza wyobraźnia.
Opowiadana historia wynika z akcji, z rozmów, z działań postaci - nie z suchych faktów podawanych przez narratora.
Charakterystykę bohaterów budujemy sobie sami na podstawie obserwacji tego, co mówią i co robią - a nie łykając jakąś serwowaną przez narratora wyliczankę cech (jak to bywa w mniej wybitnej literaturze). Na dodatek działania postaci ściśle powiązane są z akcją: wynikają z niej i jednocześnie ją budują - a nie pojawiają się tylko po to, aby autor mógł coś na siłę zobrazować.

Nawiasem - kto z wielbicieli Montalbana kocha także jego niezawodną świtę: doskonałego glinę Fazia, szlachetnego kobieciarza Augella, poczciwą „katarynkę” Catarellę czy mistrza słownych utarczek, doktora Pasquano - nie zawiedzie się także i tym razem. Wszyscy stawili się na posterunku, wszyscy wypełnili swoje powieściowe role jak należy.


Jak w każdej innej historii o Montalbano, także i w tej jego detektywistycznej podróży nie odstępujemy komisarza na krok, wiemy o każdym jego posunięciu, o każdym fortelu, jaki przychodzi mu do głowy.
A mimo to, docierając do zakończenia opowieści, nie czujemy, że nagle uchodzi z niej powietrze, że fabuła staje na mieliźnie - ani że finał śledztwa ląduje w banale.
To zasługa świetnego pióra: Camilleri potrafi przykuć naszą uwagę do ostatniego słowa.

Sam przebieg intrygi jest logiczny i elegancki, rządzi nim żelazna konsekwencja - bez naciągania opowiadanej historii, bez podpórek treściowych i sztukowania zdarzeń. Bez deus ex machina.
Tak więc, gdy całość tej śledczej, rozwichrzonej układanki już się domyka, a Montalbano umieszcza w niej ostatni, zamykający puzzel - słychać niemal kliknięcie. Wszystko gładko się splata, wyjaśnia i uzupełnia, idealnie do siebie pasuje.

Jedyne, co zawsze pozostanie niepojęte i wymyka się logice, to mroki ludzkiej duszy. Komisarz musi osobiście w nie zaglądać, badać je i przemierzać - aby sprawiedliwości stało się zadość.


P.S. 1
A my razem z nim. Dosłownie. Jest w tej powieści taki ustęp, gdy Montalbano robi „spacer” po umyśle mordercy - taką swoistą „wizję lokalną” - aby odtworzyć i zrozumieć przebieg wydarzeń.
Nim się spostrzeżemy, odbywamy ten spacer - z latarką po ciemnych zakamarkach umysłu zwyrodnialca - razem z komisarzem.
Jest to na swój sposób scena filmowa - o ile można nakręcić film w scenerii czyjegoś umysłu.
„Karuzela pomyłek” to kryminalna rozrywka na najwyższym literackim poziomie.

P.S. 2
Waszej wyrafinowanej czytelniczej uwadze polecam przepięknie podszytą podtekstem, ale i komizmem sytuacyjnym, przygodę Montalbana w szpitalu i to, jak udało mu się wjechać na drugie piętro.